คอลัมน์ คติ-สัญลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย
ชวพงศ์ ชำนิประศาสน์
พระอุโบสถทางพระพุทธศาสนา จะมี คติ สัญลักษณ์ ที่สอดแทรกอยู่ในรูปทรงอาจแตกต่างกันบ้าง
ในรูปแบบหนึ่งที่พระอุโบสถยังคงสัญลักษณ์ของศูนย์กลางจักรวาลคือ เขาพระสุเมรุที่มีทะเลสีทันดรล้อมรอบ ดังตัวอย่าง พระอุโบสถวัดสุวรรณดาราราม จ.พระนครศรีอยุธยา วัดราชคฤห์ ธนบุรี ซึ่งเป็นวัดหลวง ส่วนวัดชาวบ้านก็ วัดสระบัว เชิงพระนครคีรี ที่ยังแสดงสัญลักษณ์ที่อยู่ของสัตว์ในหิมพานต์คือ ครุฑและสิงห์ ที่เรียกว่า ครุฑแบก สิงห์แบก
พระอุโบสถหรือพระวิหารรูปแบบหนึ่งทางสถาปัตยกรรมไทยที่มีรูปลักษณ์พิเศษรูปแบบนี้ เรียกกันว่า พระอุโบสถตกท้องสำเภา ซึ่งหมายถึงพระอุโบสถที่ส่วนฐานของอาคารเป็นรูปทรงอ่อนโค้ง รวมไปถึงส่วนของสันหลังคาที่อ่อนโค้งด้วย
ในความหมายก็คือ พระอุโบสถนี้เปรียบดังสำเภาเรือที่จะพามนุษย์ผู้ปรารถนาพ้นไปจาก สังสารวัฏ ซึ่งเปรียบเสมือนทะเลกว้าง
ในทางคติ ฝ่ายมหายานพระโพธิสัตว์จะยังไม่เข้าสู่นิพพาน ยังมีพระกรุณาที่จะนำพาสรรพสัตว์ ข้ามพ้นสังสารวัฏ ด้วยการอุทิศตนเป็นดังสำเภาใหญ่ พระอุโบสถชนิดนี้จึงเป็นคติของทั้งฝ่ายมหายานและเถรวาทไปพร้อมกัน
