สิบนิ้วประนมกร ลูกขอวอนกล่าวอำลา
ถึงวันออกพรรษา เป็นสัญญาพ้นสามเดือน
เชิญชวนเหล่าชาวพุทธ มาร่วมจุดธูปบูชา
เวียนเทียนขอขมา องค์สัมมาตามทำนอง
รับศีลและกินทาน ร่วมสืบสานประเพณี
รักษากายวจี ฟังหลวงพี่แสดงธรรม
สิ่งใดหากล่วงเกิน หรือขาดเขินโปรดอภัย
บางครั้งเผลอทำไป ไม่ตั้งใจขอขมา
คารวะพระสงฆ์เณร อย่ามีเวรหรือโกธา
ร่วมบุญโมทนา ให้กายาอยู่เป็นสุข
เทพไท้โปรดอวยพร อย่าจากจรให้เป็นกรรม
ร่วมบุญประพฤติธรรม ทุก ๆ ค่ำมีสุขเทอญ…ฯ
วันออกพรรษา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 เป็นวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาวันหนึ่งของไทย นับว่าเป็นวันที่สิ้นสุดระยะการจำพรรษา หรือในความเข้าใจแบบง่ายๆ ในวันนี้จะเป็นวันสุดท้ายของการอยู่จำพรรษา 3 เดือนของพระภิกษุสงฆ์เถรวาท แต่ด้วยเนื้อความตามพระวินัยบัญญัติแล้ว เหล่าพระภิกษุจะต้องอยู่ในจำพรรษาในคืนวันสุดท้าย หรือวันออกพรรษานี้เพิ่มอีกคืนหนึ่ง ไม่สามารถที่จะไปค้างแรมที่อื่นได้ ต้องให้ผ่านเข้าสู่เช้าวันใหม่ (แรม 1 ค่ำ เดือน 11) เสียก่อน จึงจะเป็นวันออกพรรษาจริง
วันออกพรรษา เรียกได้อีกอย่างหนึ่งตามคัมภีร์ วันปวารณา แปลว่า อนุญาต หรือ ยอมให้ ในวันนี้พระสงฆ์จำประกอบพิธีสังฆกรรมที่เรียกว่า มหาปวารณา แทนการสวดพระปาฏิโมกข์ (พระวินัย) โดยเปิดโอกาสให้พระภิกษุด้วยกันเองสามารถว่ากล่าวตักเตือนกันได้โดยเสมอภาค ด้วยจิตที่ปราถนาดีต่อกัน ถือเป็นข้อปฏิบัติตามพระวินัยสำหรับพระภิกษุโดยเฉพาะ เนื่องจากในระหว่างที่จำพรรษาอยู่นั้
การปฏิบัติตนในวันออกพรรษา
แม้การปวารณาจะเป็นเรื่องระหว่างพระสงฆ์ด้วยกัน แต่การออกพรรษาก็เป็นวาระสำคัญอีกวาระหนึ่งที่ชาวบ้านจะได้มีโอกาสทำบุญร่วมกัน โดยในวันรุ่งขึ้น คือ วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ มีประเพณีทำบุญตักบาตร ที่เรียกกันว่า ทำบุญตักบาตรเทโว หรือเรียกเต็มๆ ว่า ตักบาตรเมโวโรหนะ สืบเนื่องจากความเชื่อตามตำนานที่ว่าวันนี้เป็นวันคล้าย วันที่พระพุทธเจ้าได้เสด็จลงจากเทวโลกหลังจากที่ได้เสด็จกลับจากการไปโปรดพระพุทธมารดา ณ สวรรค์ชั้นดาวดึงส์บางวัดอาจจัดพิธีทำบุญตักบาตรธรรมดา แต่บางวัดก็จัดเป็นงานใหญ่โต เสร็จจากการทำบุญตักบาตร พุทธศาสนิกชนจะไปฟังธรรม และรักษาอุโบสถศีล
กิจกรรมต่างๆ ที่ควรปฏิบัติในวันออกพรรษา
๑. กิจกรรมทำบุญตักบาตร อุทิศส่วนกุศลให้แก่ญาติผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว
๒. กิจกรรมไปวัดเพื่อฟังธรรม และปฏิบัติธรรม ฟังพระธรรมเทศนา
๓. กิจกรรมร่วมกุศลกรรม “ตักบาตรเทโว”
๔. กิจกรรมทำการปัดกวาดบ้านเรือนให้สะอาด ประดับธงชาติตามอาคารบ้านเรือนและสถานที่ราชการ และประดับธงชาติและธงธรรมจักร ตามวัดและสถานที่สำคัญทางพระพุทธศาสนา
ประเพณีที่เกี่ยวข้องกับวันออกพรรษา
ประเพณีที่เกี่ยวข้องกับวันออกพรรษาที่นิยมปฏิบัติ คือ
๑. ประเพณีตักบาตรเทโว (วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ หลังจากออกพรรษาแล้ว ๑ วัน)
๒. ประเพณีพิธีทอดกฐิน (ตั้งแต่วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ ถึงวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒ กำหนด ๑ เดือนนับตั้งแต่วันออกพรรษา)
๓. ประเพณีพิธีทอดผ้าป่า (ไม่จำกัดกาล)
๔. ประเพณีเทศน์มหาชาติ (นิยมทำกันในวันขึ้น ๘ ค่ำ หรือ วันแรม ๘ ค่ำ กลางเดือน ๑๒ ในบางท้องถิ่นอาจนิยมทำกันในเดือน ๕ ต่อเดือน ๖ หรือในเดือน ๑๐)
งานประเพณีต่างๆตลอดปีของลาว
รู้จักกับ “ฮีต 12 ครอง 14” ของคนลาว
ประเทศลาวเป็นประเทศที่อุดมไปด้วยวัฒนธรรมที่หลากหลายของชนเผ่าต่างๆ ซึ่งในแต่ละชนเผ่าก็มีความเชื่อ และประเพณีที่แตกต่างกัน สำหรับ “ฮีต 12 ครอง 14” นี้ถือเป็นความเชื่อและขนบธรรมเนียมประเพณีของชนเผ่าลาวลุ่ม ที่ยึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาแต่บรรพบุรุษ
“ฮีตสิบสอง” คำว่า “ฮีต” มาจากคำว่า “จารีตประเพณี” หรือสิ่งที่ยึดถือประพฤติปฏิบัติสืบต่อกันเป็นระยะเวลายาวนาน ส่วนคำว่า “สิบสอง” หมายถึง เดือนทั้ง 12 เดือนในรอบหนึ่งปี ดังนั้นความหมายโดยรวมๆ จึงหมายถึง งานบุญประเพณีในแต่ละเดือนของชาวลาวลุ่ม ซึ่งยึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาแต่ครั้งโบราณ จุดมุ่งหมายเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่บรรพบุรุษผู้ที่ล่วงลับ ตอบแทนบุญคุณของธรรมชาติ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่ช่วยดลบันดาลให้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดี ในแต่ละเดือนจะจัดให้มีงานบุญที่แตกต่างกันดังนี้
เดือนเจียง บุญเข้ากรรม
ช่วงที่จัด เดือนธันวาคม
ลักษณะงาน จุดประสงค์ของงานนี้เพื่อให้พระภิกษุ สงฆ์ ผู้ต้องอาบัติขั้นสังฆาทิเสส (มีความรุนแรงรองลงมาจากอาบัติขั้นปาราชิก) เข้าพิธีกรรมปลงอาบัติด้วยการอยู่ในเขตที่จำกัด เพื่อชำระจิตใจให้สะอาด
เดือนยี่ บุญคูนลาน (บางท้องถิ่นเรียก “บุญกองข้าว”)
ช่วงที่จัด หลังฤดูเก็บเกี่ยว
ลักษณะงาน ก่อนที่จะนำข้าวที่นวดแล้วไปเก็บใน ยุ้งฉาง จะมีการทำบุญขวัญข้าว มีการนิมนต์พระภิกษุมาสวดเพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคล และเป็นนิมิตหมายที่ดีให้ปีต่อๆ ไปทำนาเกิดผลดียิ่งๆ ขึ้น
เดือนสาม บุญข้าวจี่
ช่วงที่จัด หลังงานมาฆบูชา
ลักษณะงาน ชาวนาจะนำข้าวจี่ (ข้าวเหนียว) นึ่งสุก ปั้นเป็นก้อนเท่าไข่เป็ดทาเกลือ นำไปเสียบไม้ย่าง จากนั้นตีไข่ทาให้ทั่วแล้วย่างจนไข่สุก และถอดไม้ออกนำน้ำตาลอ้อยยัดใส่ตรงกลางเป็นไส้ นำไปถวายพระสงฆ์ในช่วงที่หมดฤดูทำนาแล้ว เพื่อเป็นการทำบุญ
เดือนสี่ บุญพระเวส
ช่วงที่จัด เดือนมีนาคม ข้างขึ้นหรือข้างแรมก็ได้
ลักษณะงาน งานบุญพระเวส หรืองานบุญมหาชาติ เช่นเดียวกับงานฟังเทศน์เวสสันดรชาดก ซึ่งถือว่าเป็นชาดกที่ยิ่งใหญ่ ชาวบ้านจะช่วยกันตกแต่งประดับประดาโรงธรรมด้วยดอกไม้ ของหอม ใช้ดอกบัวประดับธรรมมาสน์ มีการจัดรูปขบวนแห่พระเวส และนางมัทรีออกจากป่าเข้าในเมืองไปสิ้นสุดที่พระอุโบสถ และมีการเทศน์มหาพระเวสตลอดวัน
เดือนห้า บุญสงกรานต์
ช่วงที่จัด ตรุษสงกรานต์
ลักษณะงาน นับเป็นงานบุญที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของคน ลาว โดยมีการจัดงานติดต่อกันหลายวัน บางแขวงเช่น หลวงพระบางจะมีการจัดงานบุญสงกรานต์ติดต่อกันเป็นสัปดาห์ มีประกวด และขบวนแห่นางสังขาร (นางสงกรานต์) จึงได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวมากที่สุด นอกจากนั้นยังถือเป็นวันปีใหม่ลาวเช่นเดียวกับของไทยอีกด้วย
เดือนหก บุญบั้งไฟ
ช่วงที่จัด เดือนหกก่อนฤดูการทำนาจะมาถึง ย่างเข้าฤดูฝน
ลักษณะงาน คล้ายกับงานบุญบั้งไฟในภาคอีสานของ ไทย จุดประสงค์เพื่อบูชาหลักเมือง และขอให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล ปีใดที่ไม่มีการทำบุญบั้งไฟเชื่อว่าปีนั้นจะเกิดเภทภัยต่างๆ และถือเป็นสัญญาณว่าฤดูทำนากำลังจะเริ่มต้นแล้ว นับเป็นงานที่สืบทอดมาแต่ครั้งโบราณกาล
เดือนเจ็ด บุญซำฮะ
ช่วงที่จัด เดือนมิถุนายน
ลักษณะงาน งานเล็กๆ แต่มีความสำคัญ จุดประสงค์เพื่อเป็นการล้างเสนียดจัญไรที่เกิดกับบ้านเมือง เพื่อให้บ้านเมืองมีแต่ความสงบสุข
เดือนแปด บุญเข้าพรรษา
ช่วงที่จัด วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8
ลักษณะงาน เป็นการเริ่มต้นฤดูเข้าพรรษาเหมือน ชาวไทย พระสงฆ์จะออกบิณบาตรเป็นเวลา 3 เดือน ตามพุทธบัญญัติ นับแต่วันเข้าพรรษาเป็นต้นไป ในวันแรกนี้จะมีการทำบุญตักบาตรตามวัดต่างๆ
เดือนเก้า บุญห่อข้าวประดับดิน
ช่วงที่จัด เดือนสิงหาคม
ลักษณะงาน บุญห่อข้าวประดับดินเป็นการทำ พิธีกรรมอุทิศส่วนกุศลให้กับวิญญาณบรรพบุรุษ และวิญญาณไร้ญาติให้ออกมารับส่วนบุญ ชาวบ้านจะนำอาหารคาว หวาน บุหรี่ หมาก พลู ใส่ลงในกรวยใบตอง นำไปวางตามพื้นดิน หรือใต้ต้นไม้บริเวณรั้วบ้าน รั้ววัด ในช่วงเวลาดังกล่าวที่แขวงหลวงพระบางมีการซ่วงเฮือ (แข่งเรือพาย), ออกร้านตลาดนัดขายสินค้าของชาวบ้าน จึงเป็นอีกงานที่ได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวทั้งภายใน และต่างประเทศเป้นจำนวนมาก
เดือนสิบ บุญข้าวสลาก
ช่วงที่จัด วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10
ลักษณะงาน จุดประสงค์ของการจัดงานเพื่ออุทิศ ส่วนกุศลให้คนตาย หรือเปรต ห่างจากงานวันห่อข้าวประดับดิน 15 วัน อันเป็นเวลาที่เปรตต้องกลับไปยังที่อยู่ของตน
เดือนสิบเอ็ด บุญออกพรรษา
ช่วงที่จัด วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11
ลักษณะงาน เป็นการตักบาตรเทโว มีการจัดอาหารไปถวายพระภิกษุสงฆ์ สามเณร มีการกวนข้าวทิพย์ (กระสาสารท) ถวาย มีการถวายผ้าจำพรรษา และปราสาทผึ้ง โดยนำไม้ไผ่มาสานเป็นรูปปราสาท ตกแต่งสวยงามจัดขบวนแห่ปราสาทผึ้งไปถวายพระในตอนค่ำเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้ แก่ผู้ล่วงลับ ที่หลวงพระบาง จะมีไหลเรือไฟ และลอยกระทง ส่วนที่นครหลวงเวียงจันทน์ จะมีการส่วงเฮือ (แข่งเรือพาย)
เดือนสิบสอง บุญกฐิน
ช่วงที่จัด วันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 – วันเพ็ญเดือน 12
ลักษณะงาน เป็นการถวายผ้าแด่พระสงฆ์ที่จำพรรษาตลอดช่วงเข้าพรรษา นับเป็นงานบุญที่กระทำมาแต่โบราณ
จะมีสาวลาวออกมาทำบุญ ทุกเพศทุกวัยแต่งผ้าซิ่ง ออกมาทำบุญเป็นภาพที่งดงาม ใครสนใจ ท่องเที่ยวในช่วงวันออกพรรษา ท่านจะได้เห็นหญิงลาแต่งชุดผ้าซิ่นอย่างสวยงามเป็นชุดประจำชาติของประเทศลาวเลยทีเดียว ผมได้มีโอกาส เมื่อปีที่ผ่านมาได้เคยสัมผัส วัฒนธรรมงานใน บุญออกพรรษาเดือน 11ครั้งนี้ในปีนี้จะมีโอกาสได้ไปร่วมประเพณีหรือเปล่าแต่ จะส่งทีมงานไปหยิบยกมา ไปเก็บภาพบรรยากาศหญิงสาวลาวออกไปทำบุญ และในวันนี้ ได้หยิบยกข้อเขียนและรูปมาประกอบอย่างสวยงาม เมื่อปีที่แล้ว มีโอกาสจะไปเยือนอีกครั้งเป็นเมืองที่งดงามเมืองแห่งความสวยงามสวยรวยวัฒนธรรม เมืองนี้เป็นเมืองอนุรักษ์วัฒนธรรมเอาไว้อย่างดี ขอสัญญาจะไปเยือนเมืองลาวอีกครั้งหนึ่ง จะไปสัมผัสวัฒนธรรมอย่างใกล้ชิด เอาไว้ทรงจำอันดีงาม โอกาสหน้าจะนำเสนอ แหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ในประเทศลาวอีกครั้งอีกหนึ่งในมุมมองของผม
สะพายเป้ แบกกล้อง ตะลุยท่องเที่ยว
ทั่วเมืองนคร เวียงจันทน์
ขอบคุณข้อมูลจาก ประชาสัมพันธ์และโฆษณาการท่องเที่ยวของ สปป. ลาว ที่อนุเคราะห์และเอื้อเฟื้อภาพ ประกอบเรื่อง
ธเนศ วงศ์ใหญ่
ปิยะนนท์ สินศิริวงศ์วัชระ
ศูนย์ข่าวหนังสือพิมพ์ 5 เหล่าทัพ จังหวัดลพบุรี
