ศาสนาพุทธ พระธรรมทูต (อ่านว่า -ทำมะทูด) หรือ พระธรรมจาริก หมายถึง ภิกษุที่เดินทางไปแสดงธรรมในที่ต่าง ๆ ทำหน้าที่เหมือนทูตทางธรรมหรือทูตของพระศาสนา
พระธรรมทูตเริ่มมีครั้งแรกเมื่อพระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมจนมีพระสาวกมากรูปแล้วจึงส่งพระสาวกเหล่านั้นไปประกาศธรรมในทิศต่างๆ โดยตรัสว่า “เธอทั้งหลายจงจาริกไปเพื่อประโยชน์สุขแก่ประชุมชน เพื่ออนุเคราะห์แก่ประชุมชน” ดังนี้เป็นต้น
พระธรรมจาริก มีความหมายเดียวเช่นเดียวกันกับพระธรรมทูต แต่เป็นคำบัญญัติที่เกิดที่หลังคำว่าพระธรรมทูต
ปัจจุบันแบ่งพระธรรมทูตออกเป็น 2 ประเภทคือ พระธรรมทูตในประเทศ กับ พระธรรมทูตต่างประเทศ
พระธรรมทูตในประเทศ
พระธรรมทูตในประเทศแบ่งพื้นที่ความรับผิดชอบเป็น 9 สายดังนี้
สายที่ 1 รับผิดชอบในเขตภาค 1 และภาค 14 (นนทบุรี ปทุมธานี สมุทรปราการ นครปฐม สุพรรณบุรี กาญจนบุรี สมุทรสาคร)
สายที่ 2 รับผิดชอบในเขตภาค 2 และภาค 3 (พระนครศรีอยุธยา อ่างทอง สระบุรี ลพบุรี สิงห์บุรี ชัยนาท อุทัยธานี)
สายที่ 3 รับผิดชอบในเขตภาค 4 และภาค 5 (กำแพงเพชร พิจิตร เพชรบูรณ์ นครสวรรค์ พิษณุโลก สุโขทัย ตาก อุตรดิตถ์)
สายที่ 4 รับผิดชอบในเขตภาค 6 และภาค 7 (ลำปาง เชียงราย พะเยา แพร่ น่าน เชียงใหม่ ลำพูน แม่ฮ่องสอน)
สายที่ 5 รับผิดชอบในเขตภาค 8 และภาค 9 (อุดรธานี หนองคาย เลย สกลนคร หนองบัวลำภู บึงกาฬ ขอนแก่น มหาสารคาม กาฬสินธุ์ ร้อยเอ็ด)
สายที่ 6 รับผิดชอบในเขตภาค 10 และภาค 11 (อุบลราชธานี ยโสธร มุกดาหาร ศรีสะเกษ นครพนม อำนาจเจริญ นครราชสีมา ชัยภูมิ สุรินทร์ บุรีรัมย์)
สายที่ 7 รับผิดชอบในเขตภาค 12 และภาค 13 (ปราจีนบุรี นครนายก ฉะเชิงเทรา สระแก้ว ชลบุรี ระยอง จันทบุรี ตราด)
สายที่ 8 รับผิดชอบในเขตภาค 15 และภาค 16 (ราชบุรี เพชรบุรี สมุทรสงคราม ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช)
สายที่ 9 รับผิดชอบในเขตภาค 17 และภาค 18 (ภูเก็ต ตรัง กระบี่ พังงา ระนอง พัทลุง สงขลา สตูล ปัตตานี ยะลา นราธิวาส
พระมหาบำรุง ปิยาจาโร เปิดเผยกับ ศูนย์ข่าวหนังสือพิมพ์ 5 เหล่าทัพ จังหวัดลพบุรี ตอนหนึ่งว่า อาตมา เป็นพระธรรมทูต เป็นผู้แทนของพระพุทธเจ้าในการเผยแพร่พุทธศาสนา เมื่อเมื่อกล่าวถึงพระธรรมทูต หลายท่านคงเข้าใจว่าคือพระสงฆ์ที่เผยแพร่พระพุทธศาสนาให้แก่ให้แก่ฝรั่งหรือชาวต่างชาติ ก็เป็นคำตอบที่ถูกต้องส่วนหนึ่ง เพราะพระธรรมทูต ก็คือพระที่ทำหน้าที่เป็นทูตหรือเป็นผู้แทนของพระพุทธเจ้าในการเผยแพร่พุทธศาสนา แต่เป็นการเผยแพร่พุทธศาสนาให้แก่ทุกคน ทั้งในและต่างประเทศ
เจตนารมย์ลึก ๆ อีกประการหนึ่งสำหรับพระธรรมทูตสายต่างประเทศที่มีมากกว่านั้นก็คือ พระธรรมทูต ทำหน้าที่ในการเผยแผ่หลักธรรมของพระพุทธศาสนาให้แก่คนไทยที่ไปพักอาศัยหรือทำมาหากินอยู่ในต่างประเทศด้วย เป็นที่พึ่งทางใจให้แก่คนไทยในต่างประเทศว่างั้นเถอะ
จะเป็นพระธรรมทูตในต่างประเทศที่ดีและเป็นได้อย่างดีก็ต้องได้รับการอบรมพระธรรมทูตก่อน
โดยคณะสงฆ์ได้ดำเนินการจัดอบรมพระธรรมทูตสายต่างประเทศขึ้นในระหว่าง พ.ศ. 2510-2511 สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (อัมพร อัมพโร) ทรงเป็นประธาน เปิดการประชุมสัมมนาพระปริยัตินิเทศก์ พร้อมทั้งประทานพระโอวาทว่า สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจ้า รัชกาลปัจจุบัน ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ในฐานะที่ทรงเป็นอัครศาสนูปถัมภก ทรงพระราชปรารภให้คณะสงฆ์และหน่วยงานที่รับผิดชอบพยายามแสวงหาหนทาง และพัฒนาการคณะสงฆ์ ด้วยน้ำพระราชหฤทัยหวังประโยชน์ยั่งยืนแห่งพระบวรพุทธศาสนาอยู่เสมอ แนวทางพัฒนาพระสงฆ์และสังคมไทยแนวทางหนึ่งซึ่งทรงเน้นย้ำพระราชทานไว้และสอดคล้องกับแนวพระราชปฏิบัติของสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราช ได้แก่การจัดการศึกษาพระปริยัติธรรมให้มีประสิทธิภาพ ตลอดจนให้พระอุปัชฌาย์และพระสังฆาธิการทุกระดับเอาใจใส่อย่างจริงจังในการอบรมสั่งสอนพระภิกษุสามเณรในปกครอง รวมถึงประชาชน โดยเฉพาะในชุมชนที่สำนักเรียนหรือสำนักศาสนศึกษานั้นๆ ตั้งอยู่ เพื่อให้พระสงฆ์เป็นที่พึ่งของชุมชนได้อย่างแท้จริง
สมเด็จพระสังฆราชประทานพระโอวาทต่อไปว่า ในฐานะพระสังฆาธิการ พระปริยัตินิเทศก์ และพระภิกษุในพระพุทธศาสนา ย่อมมีหน้าที่วางนโยบาย บริหารจัดการ ควบคุม ดูแล ประสานงาน เสนอแนะ และสนับสนุนงานด้านการศึกษา จึงขอให้ทุกท่านตระหนักในภาระหน้าที่ว่าการทำหน้าที่ด้านพระปริยัติธรรม นอกจากเป็นการสืบอายุพระศาสนาให้ยั่งยืนนาน ยังสนองพระราชประสงค์ของสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจ้า ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐอีกด้วย สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสั่งสอนไว้ว่า “ถ้าพร่ำสอนผู้อื่นฉันใด ก็ควรทำตนฉันนั้น” ทุกท่านในที่นี้เป็นนักการศึกษา ไม่ว่าเป็นบรรพชิตหรือคฤหัสถ์ก็ตาม ล้วนมีหน้าที่อบรมสั่งสอน และที่พิเศษไปกว่านั้นคือยังมีหน้าที่ควบคุมดูแลคนที่ทำหน้าที่สอนด้วย จึงได้ชื่อว่าเป็นครูของครู จึงอย่าลืมพระวาจาของพระบรมครู คือพระพุทธเจ้า ที่ทรงเตือนเราไว้ว่า ถ้าจะสอนอะไรใครก็ต้องทำตนให้เป็นแบบให้ได้ด้วย.พระมหาบำรุง ปิยาจาโร พระปริย์ตินิเทศ”พระธรรมทูต” เดินหน้าเผยแพร่พระพุทธศาสนาเชิงรุก ไปตามโรงเรียนในพื้นที่เมืองลพบุรี ไม่เห็นแก่เหน็ดเหนื่อย เดินทางไปตามโรงเรียนเกือบทุกวัน ไปเผยแพร่พุทธศาสนา ไปสอนหนังสือวิชาพุทธศาสนา ตามโรงเรียนต่างๆ ในพื้นที่ลพบุรี ไม่มีความว่าเหนื่อย สถานศึกษาที่ใด ต้องการให้ทางพระธรรมทูต ไปสอนหนังสือวิชาพุทธศาสนา ติดต่อไปที่ สำนักงานพระปริย์พระธรรมทูต วัดเสาธงทอง ตำบลท่าหิน อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี ใจรัก วงศ์ใหญ’ ศูนย์ข่าวหนังสือพิมพ์ 5 เหล่าทัพ จังหวัดลพบุรี
